واگرایی RSI یکی از قدرتمندترین ابزارها در تحلیل تکنیکال برای شناسایی زودهنگام تغییر جهت روند است. این مفهوم که در بازارهای مختلفی از فارکس و طلا تا بازار سهام جهانی کاربرد دارد، به معامله گران این امکان را میدهد تا پیش از آنکه تغییر قیمت در نمودار آشکار شود، از ضعف مومنتوم (شتاب حرکت) بازار، آگاه شوند.
در این مقاله از مجله iXBroker به طور جامع به بررسی این موضوع می‌پردازیم و با ارائه مثال‌های کاربردی، شما را برای به کارگیری این استراتژی در معاملات واقعی آماده خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
RSI چیست؟
اندیکاتور RSI یا شاخص قدرت نسبی (Relative Strength Index) یک اسیلاتور مومنتوم بسیار معروف در تحلیل تکنیکال است که بین سطوح ۰ تا ۱۰۰ نوسان می‌کند و برای شناسایی شرایط اشباع خرید و اشباع فروش به کار می‌رود.
محاسبه RSI بر اساس مقایسه میانگین سود و زیان قیمت در یک دوره مشخص (معمولاً ۱۴ روزه) انجام میشود که در فرمول اصلی آن، ابتدا نسبت سود به زیان (RS) از طریق تقسیم «میانگین سود دوره» بر «میانگین زیان دوره» محاسبه شده و سپس نتیجه در فرمول RSI = 100 – [100 / (1 + RS)] قرار میگیرد.
این اندیکاتور با سنجش قدرت حرکت قیمت، به معامله گران در تشخیص نقاط بازگشت روند و همچنین شناسایی واگرایی ها کمک می‌کند.
در ادامه این مقاله از iXBroker با ما همراه باشید تا مبحث واگرایی را خیلی دقیق با هم بررسی کنیم.
واگرایی RSI چیست و چرا اهمیت دارد؟
واگرایی (Divergence) به شرایطی در نمودار قیمت گفته میشود که جهت حرکت قیمت و اندیکاتور RSI (شاخص قدرت نسبی) در تضاد با یکدیگر قرار می‌گیرند. این اتفاق یک هشدار زودهنگام محسوب میشود و نشان میدهد ممکن است روند فعلی قدرت خود را از دست بدهد.
در حالت عادی، وقتی قیمت به سقف جدیدی میرسد، اندیکاتور RSI نیز باید به سقف جدیدی صعود کند و برعکس نیز باید همین اتفاق بی افتد. وقتی این هماهنگی از بین برود، واگرایی رخ داده است. اهمیت این پدیده در آن است که به معامله گران فرصت میدهد تا پیش از آنکه جمعیت عظیم معامله گران متوجه تغییر قریب الوقوع روند شوند خود را برای موقعیت‌های معاملاتی جدید آماده کنند. این ابزار در تمامی بازارهای مالی از جمله جفت ارزهای فارکس، فلزات گران‌بهایی مانند طلا (XAU/USD)، بورس و شاخص‌های بازار سهام جهانی مانند S&P 500 کارایی دارد.
انواع اصلی واگرایی: کلاسیک و مخفی
به طور کلی، واگرایی ها را می‌توان در دو دسته اصلی جای داد: واگرایی های کلاسیک (Regular) که نوید دهنده تغییر روند هستند و واگرایی های مخفی (Hidden) که تایید کننده قدرت ادامه روند فعلی هستند.
1- واگرایی کلاسیک (Regular Divergence)
این نوع واگرایی، نشانهای از خستگی روند و اخطار برای بازگشت قیمت است.
-
واگرایی کلاسیک مثبت (+RD): این سیگنال در یک روند نزولی شکل میگیرد. در نمودار قیمت، یک کف پایین تر (Lower Low) تشکیل میشود، اما در همان زمان، اندیکاتور RSI یک کف بالاتر (Higher Low) می‌سازد . این وضعیت نشان میدهد فشار فروش در حال تضعیف است و یک برگشت به روند صعودی محتمل است. این سیگنال در بازار طلا میتواند نشانهای برای پایان یک اصلاح و شروع مجدد روند صعودی باشد.
-
واگرایی کلاسیک منفی (-RD): این Signal در یک روند صعودی ظاهر میشود. در نمودار قیمت، یک سقف بالاتر (Higher High) ثبت میگردد، اما اندیکاتور RSI یک سقف پایینتر (Lower High) تشکیل میدهد . این اتفاق هشدار میدهد که قدرت خریداران رو به اتمام است و احتمال برگشت روند به نزولی وجود دارد. برای مثال، در شاخص S&P 500، چنین واگرایی میتواند زنگ خطری برای معاملهگران سهام باشد.
2- واگرایی مخفی (Hidden Divergence)
بر خلاف نوع کلاسیک، واگرایی مخفی نشاندهنده تداوم روند اصلی است و معمولاً در زمان اصلاحهای موقت قیمت رخ میدهد.
-
واگرایی مخفی مثبت (+HD): این Signal در یک روند صعودی و در حین یک اصلاح قیمتی دیده میشود. در نمودار قیمت، کف ایجاد شده بالاتر از کف قبلی است (Higher Low)، اما در اندیکاتور RSI، کف جدید پایینتر از کف قبلی شکل میگیرد (Lower Low) . این وضعیت تایید کننده این است که اصلاح قیمت ضعیف است و روند صعودی اصلی به زودی با قدرت از سر گرفته خواهد شد.
-
واگرایی مخفی منفی (-HD): این سیگنال در یک روند نزولی و در حین یک بازگشت موقت به بالا پدیدار میگردد. در نمودار قیمت، سقف جدید پایینتر از سقف قبلی است (Lower High)، اما در اندیکاتور RSI، سقف جدید بالاتر از سقف قبلی تشکیل میشود (Higher High). این امر نشان میدهد قدرت خریداران موقت برای معکوس کردن روند کافی نیست و روند نزولی اصلی ادامه خواهد یافت.
برای درک بهتر، جدول زیر که توسط تیم محتوای آی اکس بروکر آماده شده و خلاصه کاملی از انواع واگرایی را ارائه می‌کند را مشاهده کنید:
| نوع واگرایی | رفتار قیمت | رفتار RSI | سیگنال | کاربرد اصلی |
|---|---|---|---|---|
| کلاسیک مثبت | Lower Low (کف پایینتر) | Higher Low (کف بالاتر) | بازگشتی صعودی | پایان روند نزولی |
| کلاسیک منفی | Higher High (سقف بالاتر) | Lower High (سقف پایینتر) | بازگشتی نزولی | پایان روند صعودی |
| مخفی مثبت | Higher Low (کف بالاتر) | Lower Low (کف پایینتر) | ادامهدهنده صعودی | تداوم روند صعودی پس از اصلاح |
| مخفی منفی | Lower High (سقف پایینتر) | Higher High (سقف بالاتر) | ادامهدهنده نزولی | تداوم روند نزولی پس از پولبک |
استراتژی گام به گام معامله با واگرایی RSI
دیدن واگرایی روی نمودار به معنای سیگنال فوری برای ورود به معامله نیست. برای انجام دادن معامله‌ای موفق و کم ریسک، باید مراحل زیر را به دقت دنبال کنید.
البته دقت داشته باشید که مسئولیت هر معامله کاملا به عهده شماست و تیم iXBroker مسئولیتی در قبال تصمیمات معامله‌گری شما ندارد.
گام ۱- تایید وجود روند
بهترین و قابل اعتمادترین واگرایی‌ها در بازارهای رونددار (Trending Markets) شکل می‌گیرند و در واقع این بدین معنی است که در بازار رنج استفاده از واگرایی حساسیت بیشتری دارد و یا شاید قابل استفاده نباشد.
پیش از هر چیز، مطمئن شوید که بازار در یک روند صعودی یا نزولی مشخص قرار دارد. استفاده از یک میانگین متحرک (مانند MA 200) میتواند در شناسایی روند اصلی کمک زیادی به شما بکند. جستجوی واگرایی در بازارهای بدون روند (رنج) معمولا منجر به سیگنال های اشتباه و زیان میشود.
گام ۲- شناسایی و ترسیم واگرایی
با استفاده از دانشی که از بخش قبل کسب کردید، به دنبال شناسایی الگوهای واگرایی کلاسیک و مخفی روی نمودار قیمت و خط RSI باشید. برای دقت بیشتر، می‌توانید از اندیکاتورهای شناسایی واگرایی که در پلتفرم‌هایی مانند TradingView موجود است استفاده کنید تا سیگنال‌ها به صورت خودکار برای شما مشخص شوند .
گام ۳- صبر برای تاییدیه قیمتی (Confirmation)
این گام، مهمترین و حیاتیترین بخش فرآیند است. هرگز بلافاصله پس از مشاهده واگرایی وارد معامله نشوید. واگرایی تنها یک هشدار است و شما باید منتظر بمانید تا حرکت قیمت (Price Action) سیگنال شما را تایید کند . این تاییدیه میتواند به شکلهای مختلفی باشد:
- شکست یک سطح کلیدی: برای مثال، در یک واگرایی مثبت کلاسیک، ورود قیمت به بالای آخرین سقف کوتاهمدت (Pivot High) میتواند تاییدیه خوبی برای آغاز روند صعودی باشد .
- الگوهای شمعی بازگشتی: شکل گیری الگوهای شمعی مانند Engulfing، Doji یا Shooting Star در نواحی حساس (مانند حمایت یا مقاومت) همزمان با وجود واگرایی، اعتبار سیگنال را به شدت افزایش میدهد.
- شکست خط روند: شکسته شدن خط روند حاکم توسط کندل‌های قدرتمند نشانه بسیار خوبی است.
گام ۴- مدیریت معامله (ورود، حد ضرر و حد سود)
پس از دریافت تاییدیه، نوبت به اجرای معامله میرسد.
- ورود (Entry): پس از تایید قیمتی، در اولین فرصت منطقی وارد معامله شوید.
- حد ضرر (Stop Loss): حد ضرر باید در مکانی تعیین شود که سیگنال شما در صورت رسیدن قیمت به آن، باطل شود. برای یک معامله خرید بر اساس واگرایی مثبت، حد ضرر معمولا در زیر آخرین کف تشکیل شده (کفی که واگرایی روی آن شکل گرفته) قرار میگیرد.
- حد سود (Take Profit): هدفهای سود خود را بر اساس سطوح مقاومت پیش رو، فیبوناچی Extension یا ساختار کلی بازار تعیین کنید. یک روش متداول، هدفگیری سقفها یا کفهای قبلی است. همچنین، استفاده از حد ضرر متحرک (Trailing Stop) پس از حرکت قیمت به نفع شما، روشی عالی برای قفل کردن سود است .
مثال‌های کاربردی از بازارهای واقعی
در ادامه این مقاله، تعدادی مثال در تیم iXBroker برای شما آماده کرده‌ایم که بررسی آن‌ها به فهم عمیق‌تر واگرایی RSI کمک بسیاری می‌کند.
مثال ۱- واگرایی در بازار طلا (XAU/USD)
در یک روند نزولی برای طلا، قیمت موفق به تشکیل یک کف پایینتر (Lower Low) میشود. با این حال، همزمان اندیکاتور RSI یک کف بالاتر (Higher Low) می‌سازد که تشکیل یک واگرایی مثبت کلاسیک را میدهد.
باید دقت داشته باشید که این یک اتفاق تنها یک هشدار و سینگال اولیه قابل بررسی است. معامله گر هوشمند بلافاصله وارد معامله نمی‌شود بلکه منتظر می‌ماند تا کندل قدرتمند صعودی تشکیل شود و قیمت از یک خط روند نزولی کوتاه مدت یا یک سطح مقاومت کلیدی و کاربردی عبور کند. بهتر است که معامله‌گر تنها پس از این تاییدیه، اقدام به خرید کند و حد ضرر خود را نیز در زیر آن کف قرار دهد.
مثال ۲- واگرایی در شاخص S&P 500
در نمودار هفتگی S&P 500 در انتهای سال 2021، شاهد یک واگرایی منفی کلاسیک هستیم. قیمت به سقف های جدیدی صعود می‌کند اما RSI موفق به تشکیل سقف جدیدی نمی‌شود و یک سقف پایینتر می‌سازد. این اتفاق هشداری واضح از ضعف روند صعودی بود.
کمی بعد قیمت با شکستن یک الگوی Rising Wedge و عبور به زیر یک کف مهم، تاییدیه نزولی را صادر کرد و روند کاهشی بزرگی آغاز شد. معامله گرانی که با ترکیب واگرایی و تحلیل پرایس اکشن موفق به شناسایی این نقطه شدند، توانستند به موقع سفارش فروش خود را ثبت کنند.
مثال ۳- واگرایی در جفتارزهای فارکس (مانند AUD/CHF)
در نمودار روزانه AUD/CHF، پس از یک روند نزولی طولانی، قیمت یک کف پایینتر جدید می‌سازد. با نگاه به اندیکاتور RSI متوجه می‌شویم که این اندیکاتور یک کف بالاتر تشکیل داده است که نشان از کاهش شتاب فروش دارد و در واقع یعنی واگرایی مثبت دارد. در اینجا، تشکیل یک الگوی شمعی پوشاننده صعودی (Bullish Engulfing) درست روی یک سطح حمایت قدیمی، تاییدیه مناسبی برای ورود به یک معامله خرید خواهد بود.
ترکیب واگرایی RSI با سایر ابزارها برای قدرت بیشتر
برای افزایش دقت و اطمینان از سیگنالهای واگرایی، ترکیب آن با دیگر ابزارهای تحلیل تکنیکال بسیار توصیه میشود.
-
سطوح حمایت و مقاومت: وقوع واگرایی در نزدیکی یک حمایت قوی (برای سیگنالهای خرید) یا یک مقاومت مهم (برای سیگنالهای فروش)، اعتبار بسیار بالایی به سیگنال میدهد .
-
الگوهای شمعی ژاپنی: همانطور که پیشتر اشاره شد، الگوهای بازگشتی کندلها میتوانند بهعنوان تاییدیه نهایی و نقطه ورود عمل کنند .
-
میانگینهای متحرک: از میانگین متحرک برای تشخیص روند اصلی استفاده کنید. برای مثال، اگر قیمت در بالای میانگین متحرک ۲۰۰ روزه است، تنها به دنبال سیگنالهای خرید (واگرایی مثبت) باشید و از سیگنالهای فروش صرف نظر کنید.
-
اندیکاتور MACD: از MACD برای تایید جهت روند اصلی استفاده کنید و سپس با RSI به دنبال یافتن نقاط ورود در جهت روند باشید.
خلاصه و جمع بندی
واگرایی RSI یک ابزار فوق العاده قدرتمند برای معامله گرایان تکنیکال است. این ابزار به شما کمک می‌کند تا “زیر پوست بازار” را بخوانید و از حرکت‌های بزرگ آینده سود کسب کنید. با این حال، به خاطر داشته باشید که واگرایی یک “علامت راهنما” و نه یک “چراغ سبز نهایی” برای ورود و خروج بی قید و شرط به معامله است. موفقیت در استفاده از این استراتژی، در گرو شناسایی صحیح واگرایی، صبر برای دریافت تاییدیه از خود قیمت و مدیریت صحیح سرمایه است. با تمرین و مکتوب کردن این استراتژی در بازارهای مختلفی مانند فارکس، طلا و سهام، می‌توانید نقاط ورود و خروج را دقت بسیار بالاتری تشخیص دهید.
