اندیکاتور OBV یکی از ابزارهای نسبتاً ساده ولی مؤثر در تحلیل تکنیکال است. این ابزار با تمرکز بر جریان حجم معاملات تلاش می‌کند قدرت روند را نشان دهد و در بازارهایی مثل فارکس (که حجم رسمی قابل مشاهده نیست) نیز می‌تواند با احتیاط به کار گرفته شود. در این مقاله قصد داریم به تعریف، فرمول، کاربردها، نقاط قوت و ضعف، و نحوه استفاده از OBV در تحلیل جفت‌ارزها بپردازیم.
تعریف و پیشینه
اندیکاتور OBV توسط Joseph E. Granville در سال ۱۹۶۳ معرفی شد؛ او معتقد بود حجم، پیشروی قیمت را نشان می‌دهد و زمانی که حجم معاملات به‌صورت قابل توجهی افزایش یابد ولی قیمت هنوز واکنش نشان نداده، احتمال دارد حرکت بزرگ‌تری در قیمت اتفاق بیفتد.
در بازار سهام کارایی آن بیشتر بررسی شده، اما امروزه تحلیلگران بازارهای دیگر مثل فارکس نیز آن را به کار می‌برند.
فرمول محاسبه و منطق کار
فرمول OBV بسیار ساده است:
اگر قیمت بسته شدن امروز از بسته شدن دیروز بیشتر باشد → حجم امروز را به مقدار OBV دیروز اضافه می‌کنیم.
اگر بسته شدن امروز کمتر باشد → حجم امروز را از مقدار OBV دیروز کم می‌کنیم.
اگر قیمت بدون تغییر باشد → OBV نیز بدون تغییر باقی می‌ماند.
در جدول زیر خلاصه فرمول و کاربرد آن آمده است:
| وضعیت قیمت امروز نسبت به دیروز | عمل بر روی حجم در محاسبه OBV |
| قیمت بسته شدن > قیمت دیروز | حجم امروز اضافه می‌شود |
| قیمت بسته شدن < قیمت دیروز | حجم امروز کم می‌شود |
| قیمت بسته شدن = قیمت دیروز | مقدار OBV ثابت می‌ماند |
منطق پشت این محاسبه این است که وقتی قیمت بالا می‌رود همراه با افزایش حجم، سهم یا جفت‌ارز از حمایت کافی برخوردار است. اما وقتی قیمت بالا می‌رود ولی حجم کم است، ممکن است روند ضعیف باشد یا زود به پایان برسد. در بازار فارکس، به دلیل نبود حجم دقیق (حجم رسمی وجود ندارد و معمولاً از «تیک‌ولوم» استفاده می‌شود) این نکته باید مدنظر قرار گیرد.
کاربردها در تحلیل تکنیکال
تایید روند
اگر قیمت در حال افزایش باشد و OBV نیز همراه با آن بالا برود، این یعنی روند صعودی از پشتوانه حجم برخوردار است و امکان ادامه آن بیشتر است. برعکس، اگر قیمت بالا برود ولی OBV نزولی باشد، خطر ضعف یا بازگشت وجود دارد.
واگرایی (Divergence)
یکی از کاربردهای ارزشمند OBV، کشف واگرایی بین قیمت و حجم است. مثلاً اگر قیمت جفت‌ارز به سقف جدید برسد ولی OBV نتواند سقف جدید ثبت کند (یعنی حجم پشت روند ضعیف است) احتمال بازگشت روند وجود دارد. یا عکس آن: قیمت پایین‌تر می‌آید ولی OBV پایین‌تر نمی‌رود → احتمال شروع روند صعودی وجود دارد.
شکست سطح یا مناطق تراکم حجم
زمانی که OBV برای مدتی حرکت افقی دارد (حجم تجمع شده) و سپس ناگهان حرکت قوی می‌کند، می‌تواند هشداری برای شکست سطح قیمت باشد. به ویژه در بازارهایی که جریان حجم قابل رصد است، این کارایی بیشتری دارد.
نکات ویژه برای بازار فارکس
- در بازار سهام، حجم واقعی معمولاً قابل رصد است، اما در بازار فارکس حجم رسمی (به شکل CME یا …) در دسترس همه نیست؛ اغلب از «تیک‌ولوم» (تعداد تغییر قیمت‌ها) استفاده می‌شود که معادل حجم نیست ولی می‌تواند تقریب خوبی باشد.
- به همین دلیل، استفاده از OBV در فارکس نیازمند احتیاط و ترجیحاً همراهی با ابزارهای دیگر (مثلاً خطوط روند، سطوح حمایت/مقاومت، میانگین متحرک) است.
- تایم فریم‌های بالاتر (مثلاً H4 یا روزانه) معمولاً نتایج معنادارتری برای OBV می‌دهند، چون نویز حجمی کمتر است.
استراتژی مقدماتی با OBV در فارکس
فرض کنیم جفت‌ارز EUR/USD را تحلیل می‌کنید. مراحل زیر را می‌توان به‌عنوان چارچوب کار استفاده کرد:
-
نمودار قیمت را در تایم فریم H4 یا روزانه باز کنید.
-
اندیکاتور OBV را اضافه کنید.
-
وضعیت روند قیمت را بررسی کنید: آیا قیمت در روند صعودی یا نزولی است؟
-
بررسی کنید آیا OBV هم‌راستا با قیمت حرکت می‌کند یا واگرایی وجود دارد.
-
اگر قیمت شکستی از یک مقاومت انجام داده ولی OBV حرکت صعودی قوی نداشته است، محتاط باشید — ممکن است شکست تقلبی باشد.
-
اگر قیمت شکست انجام داده و OBV نیز با آن همراهی کرده است، احتمال موفقیت بیشتر است — می‌توان ورود را بررسی کرد.
-
تعیین حد ضرر و حد سود را طبق سایر ابزارهای تحلیل انجام دهید، عنوان OBV به‌تنهایی کافی نیست.
مزایا و محدودیت‌ها
مزایا
-
بسیار ساده و کاربردی است: فرمول ساده دارد و خواندن آن برای تحلیلگر آسان است.
-
ابزار «حجم + قیمت» را با هم ترکیب می‌کند و می‌تواند جریان نقدینگی را نشان دهد، نه صرفاً حرکت قیمت.
-
در تشخیص واگرایی و نقاط ضعف روند کاربرد دارد.
محدودیت‌ها
- در بازارهایی که حجم قابل اعتماد وجود ندارد یا حجم رسمی منتشر نمی‌شود (مانند اکثر بخش‌های بازار فارکس)، دقت آن کاهش می‌یابد.
- اگر نوسانات حجمی ناگهانی رخ دهد (مثلاً به‌واسطه اخبار بزرگ یا ورود موسسات)، ممکن است OBV سیگنال‌های اشتباه بدهد.
- این اندیکاتور هدف قیمت مشخص نمی‌کند، بلکه بیشتر به روند یا تغییر روند اشاره می‌کند؛ بنابراین به تنهایی برای تصمیم‌گیری کافی نیست.
مثال عددی ساده
فرض کنیم در یک روز قیمت بسته شدن جفت‌ارز افزایش یافته است و حجم معاملات برابر با ۱۰۰۰۰ واحد تیک‌ولوم بوده است. در روز بعد قیمت باز هم بالاتر بسته شود و حجم تیک‌ولوم برابر با ۸۰۰۰ باشد. اگر مقدار OBV در آغاز روز دوم برابر با ۵۰۰۰۰ بود، پس از پایان روز دوم مقدار OBV = ۵۰۰۰۰ + ۸۰۰۰ = ۵۸۰۰۰ خواهد بود. در صورتی که روز سوم قیمت کاهش یابد و حجم تیک‌ولوم ۵۰۰۰ باشد، OBV برابر می‌شود با ۵۸۰۰۰ − ۵۰۰۰ = ۵۳۰۰۰. این محاسبه ساده نشان می‌دهد چگونه جریان حجم «انباشته» می‌شود و می‌تواند در مقایسه با جهت قیمت تحلیل شود.
جدول مقایسه کاربرد OBV در فارکس
| شرایط | به چه معناست | نتیجه محتمل |
| قیمت ↑ و OBV ↑ | روند صعودی با تأیید حجم | ادامه روند محتمل‌تر |
| قیمت ↑ ولی OBV ↓ | روند صعودی بدون تأیید حجم | احتمال بازگشت یا اصلاح |
| قیمت ↓ و OBV ↓ | روند نزولی تأیید شده | ادامه روند نزولی |
| قیمت ↓ ولی OBV ↑ | احتمال کاهش بیشتر قیمت بدون حجم و نقد شوندگی | احتمال بازگشت یا شروع روند صعودی |
جمع بندی
اندیکاتور OBV ابزاری قدرتمند برای تحلیل تکنیکال است که از مسیر جریان حجم معاملات برای ارزیابی قدرت روند استفاده می‌کند. در بازار فارکس که حجم با محدودیت‌هایی همراه است، این ابزار باید با دقت و همراهی سایر ابزارها به کار گرفته شود.
اگر قیمت همراه با OBV حرکت کند، نشانه‌ای از روند سالم است؛ اما هنگامی که واگرایی بین قیمت و OBV دیده شود، هشدار بازگشت یا ضعیف شدن روند است. در کل، ورود به معاملات فقط با تکیه بر OBV توصیه نمی‌شود، اما به‌عنوان یکی از نشانه‌های مهم در تحلیل می‌تواند نقش مؤثری ایفا کند.
