مقدمه
در دنیای امروز، بازارهای مالی بیش از هر زمان دیگری به رویدادهای ژئوپولیتیک حساس هستند. هر بحران، تنش یا جنگ می‌تواند ظرف چند ساعت یا حتی چند دقیقه صدها میلیارد دلار سرمایه را جابجا کند. جنگ ۲۰۲۳ فلسطین و اسرائیل، نه تنها منطقه خاورمیانه بلکه کل بازارهای جهانی را لرزاند. درک این واکنش‌ها، شناسایی نقاط امن و ریسک، و آماده‌سازی پرتفوی‌ها برای شوکهای مشابه، برای موفقیت هر معامله‌گری ضروری است. این مقاله با تکیه بر پژوهش علمی منتشرشده در نشریه International Review of Economics and Finance (۲۰۲۵)، به بررسی دقیق رفتار بازارها در پی این رویداد می‌پردازد و راهکارهایی عملی برای مدیریت ریسک و استفاده از فرصت‌ها ارائه می‌دهد.
ساختار یک شوک ژئوپولیتیک
این جنگ با تعطیلی میادین گازی مهم اسرائیل شروع شد و بلافاصله عرضه انرژی به اروپا را کاهش داد. تنها طی ۴۸ ساعت قیمت گاز اروپا جهشی کم‌نظیر را تجربه کرد و نفت برنت حدود پنج دلار گران‌تر شد؛ همان چیزی که معمولاً با وقوع هر تنش مهم در خاورمیانه رخ می‌دهد. این بحران یک بار دیگر نشان داد که اقتصاد جهان تا چه اندازه به منطقه خاورمیانه و تحولات سیاسی-نظامی آن وابسته است.
در چنین شرایطی، تقاضا برای دارایی‌های به اصطلاح پناهگاه امن مثل طلا، ین ژاپن یا حتی اوراق قرضه دولتی آمریکا افزایش می‌یابد. اما آیا واقعاً این دارایی‌ها همیشه نقش سپر ایمنی را ایفا می‌کنند؟
واکنش بازارهای سهام جهانی: وابستگی جغرافیایی و اقتصادی
داده‌های پژوهش نشان می‌دهند کشورهایی مثل آلمان، امارات، کویت و بحرین، که بیشترین ارتباط اقتصادی را با فلسطین و اسرائیل دارند، بیشترین افت غیر عادی (Abnormal Return) را تجربه کردند. شاخص بورس آلمان در روز حادثه نزدیک به یک درصد، امارات نزدیک به سه درصد و کویت بیش از ۱.۷ درصد سقوط کردند. در مقابل، بورس‌هایی مثل آمریکا، بریتانیا یا عربستان سعودی تغییر قابل توجهی نداشتند؛ چراکه اقتصادشان کمتر متاثر از تحولات آن منطقه است.
این موضوع نشان می‌دهد تنوعبخشی جغرافیایی و پرهیز از تمرکز سرمایه در یک منطقه، چه از نظر تئوریک و چه در عمل، چقدر حیاتی است. انتقال شوک از طریق ارتباطات اقتصادی، فرضیه «تئوری سرایت» (Contagion Theory) را تایید میکند؛ هرچه ارتباط اقتصادی و مالی یک کشور با منطقه جنگی بیشتر باشد، ریسک و افت بازدهی آن نیز بیشتر خواهد بود.
پناهگاه‌های امن: افسانه یا واقعیت؟
طلا، نقره، پلاتین و پالادیوم سنتی‌ترین دارایی‌های پناهگاه امن به شمار می‌روند. بر اساس یافته‌های مقاله، در روز حادثه طلا و نقره رشد ناچیزی را ثبت کردند اما این رشد، قابل قیاس با جهش نفت یا افت بازارهای محلی نبود. جالب اینکه در کریپتوکارنسی‌ها مانند بیت‌کوین و اتریوم، عکس انتظارات غالب، بازدهی منفی مشاهده شد؛ اتریوم نزدیک به ۴.۳ درصد افت کرد و سایر ارزهای دیجیتال نیز واکنش محسوسی نشان ندادند.
این رفتار نشان می‌دهد حتی دارایی‌های مشهور به “امنیت در بحران” نیز طی هر رویداد ژئوپولیتیک رفتار یکسانی نخواهند داشت. برای مثال، بازار نفت و انرژی قوی‌ترین واکنش را نشان دادند و سرمایهگذاران بیشتری به سمت قراردادهای آتی نفت هجوم آوردند تا خود را از شوک احتمالی عرضه نفت بیمه کنند.
بازار کالاها و ارزها: برندگان و بازندگان بحران
نفت (برنت و WTI) و فرآورده‌های انرژی بزرگترین رشد را به ثبت رساندند. سرمایهگذاران با افزایش احتمال کمبود عرضه، قیمتها را بالا بردند و بازار با ذهنیت «داشتن بهتر از نداشتن» در بحران وارد عمل شد. این رشد فراتر از عوامل تکنیکال یا بنیادی صرف بود و بیشتر ناشی از ترس از آینده و تاثیر روانی خبر روی بازار بود.
در بازار ارز، پناهگاه‌های سنتی مثل ین ژاپن و تا حدی دلار کانادا رشد کردند ولی عمده جفت‌ارزها واکنش منفی یا ناچیز داشتند. دلیل این تفاوت، همبستگی سنتی ین با ریسک‌گریزی سرمایهگذاران جهانی و وابستگی دلار کانادا به بازار کالا بود.
روانشناسی سرمایه‌گذار در بحران: عامل اصلی بی‌ثباتی
واکنش بازارها بیش از آنکه مبتنی‌بر تحلیل بنیادی باشد، به رفتار احساسی وابسته است. ترس، شایعه، سرعت گسترش اخبار و فقدان اطمینان، عامل اصلی افزایش نوسان و جهش/سقوط ناگهانی قیمت‌هاست. در چنین شرایطی، معامله‌گران حرفه‌ای توصیه می‌کنند:
- وزن احساسات را در معاملات خود کاهش دهید؛
- فقط به داده‌های واقعی واکنش نشان دهید؛
- حد ضرر (Stop Loss) فعال داشته باشید؛
- حجم معاملات را کاهش دهید تا انعطاف بیشتری داشته باشید؛
- از ورود بر اساس جو رسانه‌ای و اخبار تاییدنشده پرهیز کنید.
سرایت شوک و ساختار جدید پرتفوی: توصیه‌های اجراپذیر
تحقیقات نشان‌دهنده آن است که در مواقع بحران، تفاوت میان بخش‌ها/کشورها تقویت میشود. برخی بازارها (مانند انرژی) رشد جهشی داشته، برخی دیگر (مانند سهام منطقه حادثه) سقوط می‌کنند. این تفاوت، امکان بازآرایی سریع پرتفوی و استفاده از چرخش سرمایه (Rotation) را فراهم میکند.
توصیه‌های اجرایی برای معامله‌گران:
- تنوعبخشی دارایی‌ها بین جغرافیا/صنایع مختلف
- پرتفوی منعطف داشته باشید و به ساختارهای سنتی کفایت نکنید
- دارایی‌هایی با همبستگی پایین را شناسایی و اضافه کنید
- نسبت سرمایه‌گذاری بلندمدت، کوتاه‌مدت و نقد را بازنگری کنید
استراتژی‌های پیشنهادی در شرایط بحران
۱. تعریف دقیق حد ضرر و بازنگری مستمر
۲. پایش اخبار و داده‌های بلادرنگ (به ویژه داده‌های انرژی و بورس منطقه‌ای)
۳. تنوعبخشی هوشمند در انتخاب دارایی‌ها
۴. خودداری از تمرکز همه سرمایه روی یک دارایی پناهگاه امن
۵. درک چرخه تاریخی بازیابی بازارها (برخی با سرعت، بعضی به کندی جبران میشوند)
جمع‌بندی: درس‌های بحران از یک رویداد واقعی
جنگ فلسطین و اسرائیل یک نمونه عملی است که بار دیگر نشان داد بازارهای مالی به چه شدت به بحرانهای ژئوپولیتیک واکنش نشان می‌دهند. شوک قیمت انرژی، افت بخش‌بندی‌شده سهام، رفتار غیرهمسان ارزهای دیجیتال و سهم بالای روانشناسی جمعی، همگی اجزایی از پازل بحران در بازار مالی هستند.
معامله‌گران حرفه‌ای باید:
- آماده وقوع شوکهای غیرمنتظره باشند
- به دارایی‌های سنتی اکتفا نکنند؛ تنوع، کلید بقای پرتفوی است
- همیشه سناریوهای محتمل را تمرین و بازآرایی استراتژی انجام دهند
- از ابزارهای مدرن مدیریت ریسک و تحلیل سریع اطلاعات استفاده کنند
امروزه در بازار جهانی، انطباق‌پذیری و انعطاف، مهمترین مزیت رقابتی برای هر سرمایه‌گذار محسوب میشود.
