در برجام و قطعنامهٔ ۲۲۳۱، اگر یک «دولت مشارکت‌کننده» عدم‌ پایبندی اساسی را به شورای امنیت اطلاع دهد، شورا باید در ۳۰ روز دربارهٔ «ادامهٔ تعلیق تحریم‌ها» رأی‌گیری کند؛ چون هر عضو دائم می‌تواند آن را وتو کند، در عمل اگر قطعنامهٔ استمرارِ تعلیق تصویب نشود، تحریم‌های قبلی شورای امنیت به‌صورت خودکار «برمی‌گردند». این بازگشت شامل احکام کلیدی دربارهٔ محدودیت‌های تسلیحاتی، برنامه موشکی، مسدودسازی دارایی‌ها و محدودیت‌های وابسته می‌شود.

• اقتصاد کلان: بازگشتِ مشروعیتِ بین‌المللی به تحریم‌ها (حتی اگر برخی بازیگران کلیدي مانند چین عملگرایی کنند) ریسک حقوقی/بیمه‌ای را بالا می‌برد و هزینهٔ مبادله را افزایش می‌دهد؛ در گذشته فشار تحریم‌ها با افت تولید/صادرات نفت، رشد منفی، تورم بالا و افت ارزش پول ملی همراه بوده است.

• نفت و گاز: تحریم‌های شورای امنیت مستقیماً «ممنوعیتِ جهانیِ فروش نفت» وضع نمی‌کردند، اما بازگشت آن‌ها می‌تواند پوشش بیمه، نقل‌وانتقال مالی، کشتیرانی و ریسک ثانویه را سخت‌تر کند و خریداران ریسک‌گریز (به‌ویژه غیرچینی) را عقب بزند. در ۲۰۲۲–۲۰۲۴ با وجود تحریم‌های آمریکا، صادرات ایران عمدتاً به چین رشد کرده بود؛ Snapback می‌تواند این مسیر را بی‌ثبات کند یا تخفیف‌های بیشتری را تحمیل کند.

• دلار و طلا: بازار غیررسمی ارز به‌شدت حساس است. گزارش‌های خبری همین هفته از عبور نرخ آزاد از حدود یک‌میلیون ریال به‌ازای هر دلار حکایت داشتند؛ شوک انتظاریِ ناشی از Snapback می‌تواند فشار ارزی را تشدید و قیمت سکه/طلا را—به‌واسطهٔ رابطهٔ مستقیم با دلارِ بازار آزاد—بالا ببرد.

• بانک و تجارت خارجی: حتی اگر بخشی از مبادلات «غیر دلاری» ادامه یابد، ریسکِ تطبیق (Compliance) و بیمهٔ حمل‌ونقل بالاتر می‌رود؛ بانک‌ها و شرکت‌های بین‌المللی محتاط‌تر خواهند شد. (الگوهای رفتاری سال‌های ۲۰۱۸–۲۰۱۹: انقباض تجارت، افت FDI، هزینهٔ نقل‌وانتقال بالا.)

• مهاجرت و سفر خارجی: تجربه‌های قبلی نشان می‌دهد موج‌های تورمی/ارزی با افزایش میل به مهاجرت تحصیلی/کاری و سفرهای خروجی برای تبدیل پس‌انداز همراه است؛ همزمان، محدودیت ویزا برای برخی افراد و اختلال در مسیرهای پروازی/قطعات هواپیما می‌تواند سفر را پرهزینه‌تر کند. (بُعد ویزایی عمدتاً تصمیمات کشوری/منطقه‌ای است، نه متن قطعنامهٔ ۲۲۳۱.)

• بازار سرمایه و مسکن داخل: معمولاً در شوک‌های تحریمیِ ارزی، تقاضا به سمت دارایی‌های «ریالیِ مصون از تورمِ نسبی» (سهام دلاری، کالا-محور، طلا، زمین) متمایل می‌شود؛ اما نااطمینانی مقرراتی و افت فعالیت بنگاه‌ها می‌تواند نقدشوندگی را فرسایش دهد. (استنتاج بر مبنای دوره‌های ۱۳۹۷–۱۳۹۹ و داده‌های تحلیلی تحریم.)

سناریو B: «معاملهٔ موقت» در پنجرهٔ ۳۰روزه

فحوای محتمل: کاهش تاکتیکیِ سطح غنی‌سازی/ذخایر، بازگشت نسبیِ دسترسی‌های آژانس و تهدیدِ Snapback به حالت تعلیق/توقف؛ در مقابل، برخی تخفیف‌های محدود در اجرای تحریم‌های ثانویه یا کانال‌های مالی بشردوستانه. نتیجه: تنفسی کوتاه‌مدت در نرخ ارز و شتاب تورم، اما شکننده و وابسته به تداومِ گام‌های فنی/راستی‌آزمایی.

سناریو C: «کشیده‌شدن پرونده تا آستانهٔ ۱۸ اکتبر»

با تلاش بازیگران مخالف Snapback برای تمدید یا مُهلت (طرح روسیه/چین برای تمدید شش‌ماههٔ تعلیق تحریم‌ها)، ممکن است فضای حقوقی مبهم شود؛ همین ابهام هم می‌تواند سرمایه‌گذار و بانک را محتاط نگه دارد و از کاهش پایدارِ ریسک جلوگیری کند.

پیوند با برجام و نکات کلیدی آن

• برجام محدودیت‌های فنی (سطح/حجم غنی‌سازی، سانتریفیوژها، تحقیق‌وتوسعه) و دسترسی‌های فراتر از پادمان برای آژانس تعریف می‌کرد؛ قطعنامهٔ ۲۲۳۱ آن را تأیید و «کانال خرید» و جدول زمانی «غروب» (Sunset) را تعیین کرد.

• برخی محدودیت‌های تسلیحاتی/موشکی طبق جدول «غروب» پیش‌تر منقضی یا تغییر شکل داده‌اند؛ اروپا نیز از ۲۰۲۳ تصمیم گرفت بخشی از تحریم‌های خود را حفظ کند. اکنون با فعال‌شدن Snapback، اگر کامل اجرا شود، بخش گسترده‌ای از معماری تحریم‌های قبلیِ شورای امنیت احیا خواهد شد.

ریسک جنگ و امنیت منطقه‌ای (فقط سناریوهای محتمل)

• چرخهٔ تنش ایران–اسرائیل: جنگ ۱۲روزه و حملات به سایت‌های هسته‌ای در ژوئن ۲۰۲۵، سطح نااطمینانی را بالا برده است؛ Snapback می‌تواند هم به‌عنوان اهرم دیپلماسی و هم سوخت تنش تعبیر شود. مسیرهای تشدید: حملات سایبری/پهپادی، حملات نیابتی در سوریه/عراق/یمن، یا درگیری‌های محدود دریایی. ریسکِ جهشِ قیمتی نفت در صورت اختلال در هرمز/زیرساخت‌های انرژی منطقه مطرح است.

• محاسبات قدرت‌های بزرگ: موضع روسیه/چین (از جمله تلاش برای تمدید تعلیق) و نقش آمریکا/اروپا در اجرای سختگیرانهٔ تحریم‌ها بر دامنهٔ تنش اثرگذار است.

پیامدهای بخشی—به‌صورت نقشهٔ احتمالات

اقتصاد کلان:

• Snapback کامل: افت اعتماد و افزایش ریسک کشور → فشار بر رشد، افزایش هزینهٔ تجارت، احتمال تشدید تورم.

• تعلیق/توافق موقت: آرامش موقتی در بازار ارز و انتظارات؛ شکنندگی بالا و حساس به خبرهای آژانس/شورا.

نفت و گاز:

• Snapback کامل: سخت‌تر شدن بیمه/حمل/تسویه؛ احتمال کاهش صادرات یا افزایش تخفیف‌ها؛ حساسیت خریداران آسیایی.

• تعلیق/توافق موقت: ثبات نسبی در جریان‌های صادراتی موجود، اما با ریسک حقوقی پابرجا.

دلار و طلا (بازار غیررسمی):

• Snapback کامل: تشدید تقاضای پناهگاه (دلار/سکه)، جهش‌های مقطعی.

• تعلیق/توافق موقت: فروکش نسبی فشار ولی با کفِ قیمتی بالاتر به‌خاطر ریسک‌های ساختاری.

بانک، تجارت و شرکت‌ها:

• Snapback کامل: شتاب در خروج/تعلیق طرف‌های ریسک‌گریز، افزایش هزینهٔ تطبیق و بیمهٔ کشتیرانی.

• تعلیق/توافق موقت: حفظ مسیرهای موجود، اما سرمایه‌گذاری جدیدِ جدی بعید.

مهاجرت و سفر:

• Snapback کامل: احتمال رشد تقاضای مهاجرت/تحصیل در خارج به‌خاطر چشم‌انداز نامطمئن؛ پرهزینه‌تر شدن سفر به‌دلیل بیمه/پرواز/پرداخت‌ها؛ در سطح ملّی، تحریم‌های شورای امنیت عمدتاً افراد/نهادهای خاص را هدف می‌گیرند، نه همهٔ شهروندان.

• تعلیق/توافق موقت: کاهش نسبی فشار روانی، اما گشایش ویزایی چشمگیر محتمل نیست.

چه چیزهایی را دنبال کنیم؟ (نقاط کانونیِ تصمیم‌ساز)

1. متن/زمان‌بندی دقیقِ نامه‌های اروپایی و روند ۳۰روزه در شورای امنیت.

2. سطح همکاری ایران با آژانس (بازرسی‌ها/دسترسی‌ها) در این ۳۰ روز.

3. رفتار خریداران آسیاییِ نفت ایران، نرخ بیمهٔ نفتکش‌ها و شاخص‌های حمل‌ونقل.

4. علائم تنش میدانی در جبهه‌های نیابتی/دریایی.

5. نرخ‌های بازار آزاد دلار/سکه و شکاف آن‌ها با نرخ‌های رسمی/نیما به‌عنوان نماگر انتظارات.

جمع‌بندی: به‌عنوان یک تحلیل‌گر سیاست، تصویر غالب امروز دوگانه است: یا Snapback ظرف ۳۰ روز معماری تحریم‌های شورای امنیت را احیا می‌کند و ریسک‌های اقتصادی/امنیتی را بالا می‌برد؛ یا یک توقف فنیِ قابل راستی‌آزمایی در غنی‌سازی و نظارت آژانس، پنجره‌ای—شاید کوتاه—برای کاهش فشار می‌گشاید. هر دو مسیر شکننده‌اند و به رفتار بازیگران کلیدی و سیگنال‌های میدانی گره خورده‌اند.