بریتانیا، فرانسه و آلمان روند ۳۰ روزه‌ای را برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران به دلیل برنامه هسته‌ای مناقشه‌برانگیز این کشور آغاز کردند؛ اقدامی که می‌تواند تنش‌ها را در پی حملات اخیر آمریکا و اسرائیل به تأسیسات ایرانی تشدید کند.
تهران بلافاصله این تصمیم سه قدرت اروپایی را محکوم کرده و آن را «غیرقانونی و تأسف‌بار» خواند، با این حال تأکید کرد که فشارها موجب عقب‌نشینی نخواهد شد. یک مقام ارشد ایرانی به رویترز گفت: «این اقدامی علیه دیپلماسی است، نه فرصتی برای آن.» او افزود که گفت‌وگو با اروپا ادامه خواهد داشت.
محاسبات دیپلماتیک در اروپا
مکانیزم موسوم به اسنپ‌بک از سوی تروئیکای اروپایی فعال شد تا آنها اختیار حقوقی لازم برای بازگرداندن تحریم‌ها را پیش از پایان مهلت در میانه اکتبر حفظ کنند. ژان-نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه، تأکید کرد که این تصمیم به معنای پایان دیپلماسی نیست. یوهان واده‌فول، همتای آلمانی او نیز از تهران خواست تا همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشته باشد و طی یک ماه آینده وارد گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا شود.
این اقدام پس از مذاکرات بی‌نتیجه در ژنو صورت گرفت، جایی که ایران نتوانست تضمین‌های کافی و معتبر ارائه کند. در نامه‌ای مشترک به شورای امنیت، سه کشور اروپایی تأکید کردند که پایبندی‌شان به یافتن یک راه‌حل دیپلماتیک «همچنان قاطع» است، اما در صورت عدم اقدام ایران، حق خود را برای اعمال تحریم‌ها محفوظ می‌دانند.
واکنش آمریکا و خطوط قرمز ایران
مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده، از اقدام اروپا استقبال کرد و ایران را به «عدم پایبندی قابل توجه» به تعهدات هسته‌ای خود در توافق ۲۰۱۵ متهم نمود. واشنگتن بار دیگر آمادگی خود برای گفت‌وگوی مستقیم را تکرار کرد، مشروط بر آنکه به «راه‌حلی صلح‌آمیز و پایدار» منجر شود.
با این حال تهران شرط گذاشت که در صورت تضمین آمریکا مبنی بر عدم حمله نظامی در طول مذاکرات، حاضر به گفت‌وگو خواهد بود. جمهوری اسلامی همچنین هشدار داده است که در صورت بازگشت تحریم‌ها، ممکن است از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای خارج شود.
پیامدهای اقتصادی و سیاسی در ایران
احتمال بازگشت تحریم‌های سازمان ملل – که بخش‌های مالی، بانکی، انرژی و دفاعی ایران را هدف قرار می‌دهد – نگرانی‌ها را در داخل کشور افزایش داده است. ریال ایران روز چهارشنبه پس از انتشار خبر اقدام اروپایی‌ها به شدت سقوط کرد و بر نگرانی‌های اقتصادی افزود؛ این در حالی است که شکاف‌های سیاسی میان جریان‌های تندرو طرفدار تقابل و میانه‌روهای حامی گفت‌وگو در حال عمیق‌تر شدن است.
برنامه هسته‌ای ایران همچنان محور اصلی اختلاف باقی مانده است. به گفته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران اورانیوم را تا خلوص ۶۰ درصد غنی‌سازی کرده است؛ سطحی نزدیک به درجه تسلیحاتی. پیش از حملات اسرائیل در ژوئن، تهران مواد کافی برای چند کلاهک هسته‌ای در اختیار داشت. هرچند ساخت سلاح واقعی زمان‌بر است، اما قدرت‌های غربی می‌گویند فعالیت‌های ایران فراتر از نیازهای غیرنظامی است. در مقابل، تهران تأکید دارد که برنامه هسته‌ای آن صرفاً اهداف صلح‌آمیز دارد.
گام بعدی چیست؟
شورای امنیت سازمان ملل قرار است روز جمعه در نشستی پشت درهای بسته، درخواست اروپایی‌ها را بررسی کند. اگر طی ۳۰ روز آینده توافقی حاصل نشود، تحریم‌هایی که طبق توافق ۲۰۱۵ لغو شده بودند، به‌طور خودکار بازخواهند گشت.
برای بازارها، بازگشت احتمالی محدودیت‌ها بر صادرات نفت و بخش بانکی ایران می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای داشته باشد – از کاهش عرضه جهانی نفت گرفته تا افزایش نوسانات ارزی در تهران و تشدید انزوای اقتصادی جمهوری اسلامی.
