رئیس‌جمهور ایران مسعود پزشکیان برای گفت‌وگو درباره طرح ایجاد کریدوری که جمهوری آذربایجان را به نخجوان متصل می‌کند، به ارمنستان سفر کرده است؛ طرحی که تهران به‌شدت با آن مخالفت می‌کند. این پروژه که بخشی از توافق صلح با میانجیگری آمریکا به شمار می‌رود، نگرانی‌های جدی در ایران برانگیخته است، چراکه می‌تواند به حضور آمریکا در منطقه منجر شود؛ مسئله‌ای که تهران آن را تهدیدی علیه امنیت ملی خود می‌بیند.
کریدور مذکور که با نام «مسیر ترامپ برای صلح و بین‌المللی» (TRIPP) شناخته می‌شود، بخش اصلی توافقی است که اوایل ماه جاری میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان در واشنگتن امضا شد. طبق این توافق، آمریکا حق انحصاری توسعه این مسیر ترانزیتی را به دست می‌آورد و همکاری‌های خود با دو کشور را در حوزه‌هایی مانند انرژی، تجارت و فناوری (از جمله هوش مصنوعی) گسترش می‌دهد.
نگرانی ایران از نفوذ آمریکا در مرزهایش
پیش از عزیمت به ایروان، پزشکیان حضور شرکت‌های آمریکایی در منطقه را «نگران‌کننده» توصیف کرد و اعلام داشت که ایران این موضوع را در دیدار با مقام‌های ارمنستان مطرح خواهد کرد. این مسیر که از نزدیکی مرز ایران عبور خواهد کرد، با مخالفت جدی تهران مواجه شده است. مقامات ایرانی بارها هشدار داده‌اند که این کریدور — که با نام کریدور زنگزور نیز شناخته می‌شود — می‌تواند ایران را از ارمنستان و کل قفقاز جدا کند و در عین حال به نیروهای خارجی اجازه دهد نزدیک مرزهای ایران مستقر شوند.
از زمان امضای توافق در ۸ اوت، ایران هشدارهای خود را تشدید کرده و این پروژه را بخشی از راهبرد گسترده‌تر آمریکا برای نفوذ در منطقه قفقاز دانسته است. وزیر امور خارجه ایران، عباس عراقچی، این موضوع را «حساس» خوانده و نسبت به تغییرات ژئوپولیتیک احتمالی هشدار داده است. با این حال، مقام‌های ارمنی به ایران اطمینان داده‌اند که هیچ نیروی نظامی آمریکا یا شرکت‌های امنیتی خصوصی در این پروژه دخیل نخواهند بود.
مخالفت قاطع تهران با وجود حمایت مسکو
در حالی که کشورهایی مانند روسیه — متحد استراتژیک ایران و ارمنستان — از این پروژه به‌عنوان ابزاری برای تقویت ثبات و توسعه در منطقه استقبال کرده‌اند، ایران همچنان بر مخالفت خود اصرار دارد. علی‌اکبر ولایتی، مشاور عالی رهبر انقلاب، اعلام کرده است که ایران این طرح را متوقف خواهد کرد، فارغ از موضع مسکو. او رویکرد ترامپ به قفقاز را به «معامله ملکی» تشبیه کرد و هشدار داد که در نهایت این مسیر به «گورستانی برای نیروهای آمریکایی» تبدیل خواهد شد.
مسکو با وجود احتیاط، از توافق به‌عنوان راهی برای تقویت ثبات حمایت کرده، اما مانند ایران نسبت به دخالت خارجی هشدار داده و تأکید کرده است که راه‌حل‌های پایدار باید توسط کشورهای منطقه طراحی شود.
زمینه تاریخی مناقشه
طرح این کریدور در شرایطی مطرح می‌شود که تنش‌ها میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان همچنان ادامه دارد. دو کشور از اواخر دهه ۱۹۸۰ تاکنون چندین بار بر سر منطقه قره‌باغ کوهستانی جنگیده‌اند. در سال ۲۰۲۳، جمهوری آذربایجان بار دیگر کنترل این منطقه را به دست گرفت و بخش زیادی از جمعیت ارمنی آن آواره شدند؛ موضوعی که همچنان یکی از مناقشات اصلی در منطقه به شمار می‌رود.
