Birleşik Krallık, Fransa ve Almanya, İran’ın tartışmalı nükleer programı nedeniyle Birleşmiş Milletler yaptırımlarını yeniden yürürlüğe koymak için 30 günlük süreci başlattı. Bu adım, ABD ve İsrail’in İran tesislerine düzenlediği saldırılardan sadece birkaç hafta sonra tansiyonu artırma riski taşıyor.
Tahran, üç Avrupa gücünün kararını derhal kınayarak “yasadışı ve üzücü” olarak nitelendirdi ve baskının geri adım attırmayacağını vurguladı. Bir üst düzey İranlı yetkili Reuters’a yaptığı açıklamada, “Bu, diplomasiye karşı bir harekettir, onun için bir fırsat değil,” dedi ve Avrupa ile diyaloğun süreceğini ekledi.
Avrupa’daki diplomatik hesaplar
Sözde “snapback” mekanizması, Avrupa üçlüsü tarafından, Ekim ortasında sona erecek olan yaptırımları yeniden uygulama yetkisini korumak amacıyla devreye sokuldu. Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Noël Barrot, kararın diplomasinin sonu anlamına gelmediğini vurgularken, Alman mevkidaşı Johann Wadephul, Tahran’ı Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) ile tam iş birliği yapmaya ve önümüzdeki ay ABD ile doğrudan müzakerelere başlamaya çağırdı.
Bu hamle, Cenevre’de bu hafta yapılan ancak somut sonuç alınamayan görüşmelerin ardından geldi. Avrupa ülkeleri, İran’ın yeterince güvenilir taahhütler vermediği kanaatine vardı. BM Güvenlik Konseyi’ne gönderilen ortak mektupta, üç ülke diplomatik çözüme olan bağlılıklarının “sarsılmaz” olduğunu belirtti, ancak İran harekete geçmezse yaptırımları geri getirme hakkını saklı tuttuklarını ifade etti.
ABD’nin tepkisi ve İran’ın şartları
ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio, Avrupa girişimini memnuniyetle karşıladı ve İran’ı 2015 nükleer anlaşmasındaki yükümlülüklerini “ciddi şekilde yerine getirmemekle” suçladı. Washington, “barışçıl ve kalıcı bir çözüm” sağlanması halinde doğrudan görüşmeye hazır olduğunu yineledi.
Ancak Tahran, yalnızca ABD’nin müzakereler sırasında askeri saldırı olmayacağına dair güvence vermesi durumunda masaya oturacağını açıkladı. Ayrıca İran, yaptırımların geri gelmesi halinde Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması’ndan (NPT) çekilebileceği uyarısında bulundu.
İran’da ekonomik ve siyasi sonuçlar
BM yaptırımlarının geri dönme ihtimali – bankacılık, finans, enerji ve savunma sektörlerini doğrudan hedef alacak – ülkede artan bir kaygıya yol açıyor. Çarşamba günü Avrupa’nın adımıyla ilgili haberlerin ortaya çıkmasının ardından İran riyali sert değer kaybetti. Bu durum, ekonomik endişeleri derinleştirirken, karşı karşıya gelmeyi savunan sertlik yanlıları ile diplomasiden yana olan ılımlılar arasındaki siyasi bölünmeleri daha da belirginleştirdi.
İran’ın nükleer programı hâlen ihtilafın merkezinde. UAEA’ya göre Tahran, uranyumu %60 saflığa kadar zenginleştirdi – bu, neredeyse silah düzeyi anlamına geliyor – ve İsrail’in Haziran’daki saldırılarından önce birkaç nükleer başlık için yeterli stok biriktirmişti. Her ne kadar gerçek bir silah üretimi daha uzun zaman alsa da, Batılı güçler İran’ın faaliyetlerinin sivil ihtiyaçların ötesine geçtiğini savunuyor. Tahran ise programının tamamen barışçıl amaçlı olduğunu ileri sürüyor.
Sırada ne var?
BM Güvenlik Konseyi, Cuma günü kapalı oturumda Avrupa’nın talebini görüşecek. Eğer 30 gün içinde bir uzlaşma sağlanmazsa, 2015 anlaşması uyarınca kaldırılan yaptırımlar otomatik olarak geri dönecek.
Küresel piyasalar açısından, İran’ın petrol ihracatı ve bankacılık sektörüne yönelik olası yeni kısıtlamalar önemli sonuçlar doğurabilir – küresel petrol arzının daralmasından Tahran’da döviz oynaklığının artmasına ve İran’ın ekonomik izolasyonunun derinleşmesine kadar.
